Gemanipuleerde immuuncellen hebben 15 mensen ooit invaliderend gemaakt auto-immuunziekten een nieuw leven ingeblazen, vrij van nieuwe symptomen of behandelingen. De resultaten wekken de hoop dat de aanpak succesvol zal zijn CAR-T-celtherapie – misschien ooit wel uitgebreid tot een verscheidenheid aan andere aandoeningen die worden gevoed door kwaadaardige immuuncellen die antilichamen produceren tegen de eigen weefsels van het lichaam.

Alle 15 deelnemers, die elk één van de drie hadden auto-immuunziektenzijn sinds hun behandeling ziektevrij of bijna zo gebleven, volgens gegevens gepresenteerd op 9 december bij de Bijeenkomst van de American Society of Hematology in San Diego, Californië. Ruim twee jaar geleden zijn de eerste deelnemers behandeld.

Deze successen, hoewel voorlopig, waren indrukwekkend, zegt Marco Ruella, een oncoloog aan de Universiteit van Pennsylvania in Philadelphia. “We zijn allemaal enthousiast”, zegt hij. “Er is veel potentieel.”

Op maat gemaakte immuuncellen

CAR-T-therapieën maak gebruik van de immuunspelers die T-cellen worden genoemd. T-cellen worden verwijderd uit de persoon die wordt behandeld, genetisch gemanipuleerd om eiwitten te produceren die chimere antigeenreceptoren (CAR’s) worden genoemd, en vervolgens opnieuw in het lichaam van de persoon worden geïntroduceerd. Bij veel therapieën zijn de T-cellen zo aangepast dat ze een eiwit herkennen dat door immuuncellen wordt aangemaakt en dat B-cellen wordt genoemd. Wanneer ze opnieuw worden geïntroduceerd, zullen de CAR T-cellen zich richten op de B-cellen voor vernietiging – een nuttige functie voor de behandeling van kankers veroorzaakt door abnormale B-cellen.

De race om kankerbestrijdende T-cellen een increase te geven

B-cellen veroorzaken ook enkele auto-immuunziekten door antilichamen te maken die gezond weefsel aanvallen. In 2019 toonden onderzoekers aan dat CAR T-cellen die B-cellen herkennen de symptomen verminderden bij muizen met een ziekte die lijkt op lupus, een auto-immuunziekte die verschillende organen aantast.¹.

Rond dezelfde tijd waren onderzoekers van het Universitair Ziekenhuis Erlangen in Duitsland bezig met het opzetten van hun eigen CAR-T-centrum om kankerbehandeling te bieden. Tijdens een bijeenkomst in het centrum vroeg een reumatoloog de kankerspecialisten om advies over een jonge vrouw met een vorm van lupus genaamd systemische lupus erythematosus. Verschillende van haar organen faalden; haar doktoren schatten dat ze niet lang meer te leven had. De jonge vrouw stond erop dat ze iets nieuws probeerden.

Risicovolle aanpak

Het staff dacht aan het muizenonderzoek, maar aarzelde om het bij mensen uit te proberen. CAR-T-therapie kan ernstige bijwerkingen hebben en de ontvangers moeten eerst intensieve chemotherapie ondergaan die veel van hun bestaande immuuncellen doodt. “In het start waren we behoorlijk bang”, zei teamlid Fabian Müller, oncoloog aan de Friedrich-Alexander Universiteit van Erlangen-Neurenberg, op een persconferentie voordat hij het werk presenteerde op de bijeenkomst in San Diego. De vrouw was onvermurwbaar dat ze het probeerden.

Die eerste deelnemer – en de anderen die volgden – ondervonden relatief kleine nadelige gevolgen, meldde Müller op de conferentie. Het Erlangen-team gebruikte de methode uiteindelijk om twee andere auto-immuunziekten te behandelen: systemische sclerose en idiopathische inflammatoire myositis. De successen bleven doorgaan.

Kankerbehandelingen worden gestimuleerd door het hacken van immuuncellen

Andere groepen hebben sindsdien de aanpak overgenomen en vergelijkbare resultaten gerapporteerd. Eerder deze maand voegde een ander staff een ​​vierde auto-immuunziekte, myasthenia gravis, toe aan de lijst met successen². Onderzoekers beginnen zich af te vragen hoe lang de definitieve lijst zal zijn. “We staan ​​nog maar aan het start”, zegt Marcela Maus, die CAR-T-therapieën tegen kanker ontwerpt in het Massachusetts Normal Hospital in Boston. “Er kan zoveel gedaan worden dat tien jaar geleden nog ondenkbaar was.”

In dit stadium is het echter onduidelijk hoeveel van dit succes te danken is aan de CAR-T-therapie, in tegenstelling tot de chemotherapie die veel van de reeds bestaande immuuncellen van de deelnemers doodde, waarschuwt Ruella. Dat zou geholpen kunnen hebben om de dwalende B-cellen uit te roeien.

Voorlopig vervalt Müller in een dromerige glimlach terwijl hij zich verwondert over het opmerkelijke herstel dat hij heeft gezien: de man die vóór zijn behandeling moeite had om tien meter te lopen en nu bijvoorbeeld routinematig tien kilometer door de stad loopt. “Dit zijn jonge mensen die meer tijd met hun artsen doorbrengen dan met hun vrienden”, zegt hij. “Ze zouden hun ontbijt omschrijven als een handvol pillen die ze er gewoon in stoppen.”

“En het is allemaal weg”, zegt hij. “Vanuit het perspectief van de arts is dit vrijwel het meest aangename.”