Met zijn bolvorm en een bladerdak dat lijkt op een omgekeerd wortelstelsel, is de baobabboom een iconisch symbool van het Afrikaanse continent. De oorsprong ervan is ook legendarisch…letterlijk. Langs de Zambezi-rivier, Sommige stammen geloofden dat hun goden op een dag boos werden, de baobab van de grond rukten en hem in de lucht gooiden, wat resulteerde in een omgekeerd uiterlijk. In een ander verhaal schonk God de baobab aan een hyena. De hyena voelde zich echter zo afgestoten door de toch al ongewone buitenkant van de growth, dat hij hem ondersteboven op de grond duwde.
© Justin Jin / WWF Frankrijk
Hoe de baobab ook is ontstaan, het is ongetwijfeld een opmerkelijk exemplaar. Baobabs kunnen wel 30 meter hoog worden, een omtrek hebben van maar liefst 65 meter en wel 3000 jaar oud worden. Deze solitaire bomen zijn ook ongelooflijk veerkrachtig en gedijen goed in droge, open gebieden zoals de savannes van zuidelijk Afrika en westelijk Madagaskar, en overleven door water op te slaan in hun enorme stammen.
Hun dikke bast beschermt ze tegen bosbranden, terwijl hun enorme wortelstelsel de bodemerosie helpt vertragen en helpt bij het recyclen van voedingsstoffen. Baobabs kunnen voor hun voortplanting afhankelijk zijn van bestuivers zoals fruitvleermuizen en bushbaby’s, maar de bomen zelf zijn ongelooflijk regeneratief. Ze kunnen zelfs nieuwe bast creëren als dat nodig is, waardoor wonden genezen die andere bomen zouden neerhalen.
Dan is er nog de vrucht van de baobab: een houtachtige, ronde of eivormige peul die wel dertig centimeter lang kan worden en aan de takken van de growth hangt dankzij een lange, dikke stengel. De vlezige binnenkant zit boordevol zaden en zit boordevol voedingsstoffen, waaronder wijnsteenzuur – een natuurlijke antioxidant – en heel veel vitamine C.
© James Morgan / WWF-VS
Inheems in Afrika bezuiden de Sahara, het zuidelijke Arabische schiereiland (Jemen, Oman) en Australiëbestaan baobabs uit 9 soorten. Hoewel het Afrikaanse continent twee verschillende soorten herbergt, zes zijn endemisch in Madagaskar, en Australië heeft één soort baobab. Deze laatste staat algemeen bekend als de ‘boab’ onder de Aussies en gedijt zowel in de Kimberly-regio in West-Australië als in het Northern Territory van het land.
Baobabbomen hebben de bijnaam ‘De Increase des Levens’, en met goede reden. Alleen al van de schors en het fruit bieden baobabs meer dan 300 essentiële toepassingen. Terwijl olifanten hun dorst reduce aan de waterrijke binnenkant van de growth, snoepen ze ook van de opbrengst ervan en bemesten ze vervolgens de plaatselijke bodem met hun uitwerpselen. Bavianen breken de harde buitenkant van de vrucht open en vullen zich met de vlezige zaden (wat leidt tot de andere bijnaam van de baobab, de ‘apenbroodboom’).
Maraboes en roodsnavelbuffelwevers nestelen in hun takken, en fruitvleermuizen en bushbaby’s – evenals lemuren in Madagaskar – geniet van de nectar van hun bloesems, terwijl je de ene bloem naar de andere bestuift. Deze grote witte bloemen spreiden hun bloemblaadjes ‘s nachts uit en bloeien niet langer dan 24 uur. Ze komen meestal tot leven tijdens of na het regenseizoen.
© Justin Jin / WWF Frankrijk
Internet zoals dieren in het wild afhankelijk zijn van de baobabboom (en omgekeerd), zijn mensen dat ook. Het zuurbruine vruchtvlees is niet alleen eetbaar en voedzaam, maar laat het ook weken in water en het wordt een verfrissend drankje. Mensen die rond baobabbomen wonen, roosteren en malen de zaden van de vruchten om een drank te produceren die lijkt op koffie, of koken de bladeren van de growth en eten ze als spinazie. Deze bladeren zitten niet alleen boordevol kalium en magnesium, maar worden in de traditionele geneeskunde ook vaak gebruikt voor de behandeling van aandoeningen zoals insectenbeten en astma.
De schors van de growth is de foundation voor alles, van papier en stof tot touwen en manden. Mensen gebruikten het ook om waterdichte hoeden en snaren voor muziekinstrumenten te maken. Door het stuifmeel van de bloem met water te mengen, kun je zelfs een vorm van lijm creëren.
Hoe ouder een baobabboom wordt, hoe indrukwekkender hij wordt. Een oude Baobab kan een heel ecosysteem ondersteunen, van de bijen en wandelende takken die zich tussen de takken bevinden, tot de antilopen en wrattenzwijnen die van de vruchten genieten. In feite worden baobabs beschouwd als een hoeksteen soorten, wat betekent dat ze een essentiële rol spelen in de lokale biodiversiteit.
Ondanks hun enorme omvang en lange levensduur zijn baobabs niet immuun voor bedreigingen. Hier zijn slechts enkele van de uitdagingen waarmee zij worden geconfronteerd (evenals enkele mogelijke oplossingen).
Klimaatverandering
Veel wetenschappers zijn van mening dat de klimaatverandering de oudste en grootste baobabbomen van Afrika doodt, als gevolg van vaker voorkomende weersafwijkingen zoals overstromingen en onweersbuien. Olifanten zullen baobabs tijdens excessive droogtes vaak beschadigen om bij hun watervoorziening te komen, waarbij ze soms zo ernstig in het bos graven dat de growth eenvoudigweg kan instorten.
WWF’s beoordeling van de kwetsbaarheid van Afrikaanse olifanten met betrekking tot klimaatverandering laat zien dat hun grootste zorg het hebben van voldoende zoet water is. Het creëren van veilige corridors voor wilde dieren is een manier om de bronopties voor olifanten te vergroten en daarbij de druk op individuele baobabbomen te verlichten.
Ontbossing
Madagaskar, waar zes van de negen baobabsoorten ter wereld voorkomen, heeft te maken gehad met enorme ontbossing, waardoor tussen 2010 en 2021 ongeveer 235.000 hectare aan bosbedekking verloren is gegaan. Dit omvat ook het verlies van baobabhabitats.
WWF’s Herstel van boslandschap (FLR) in Afrika is een initiatief dat helpt bij het herstel van bossen en boslandschappen in 9 Afrikaanse landen, waaronder Madagaskar. Eén actie houdt in werken met lokale gemeenschappen om commercieel levensvatbare landschapsherstelprojecten te ontwikkelen en vervolgens te verbinden deze gemeenschapsondernemingen met investeerders en commerciële companions, zodat ze op grotere schaal kunnen floreren.
© WWF / Martina Lippuner
landbouw
Met hun gladde bast, dikke, cilindrische stammen en afgeplatte kronen zijn de baobabs van Grandidier een van de meest herkenbare baobabsoorten van Madagaskar. Het is ook een soort die ernstig wordt bedreigd door de omzetting van lokale bossen in landbouwgrond. Verlies van bossen kan leiden tot excessive bodemerosie, en slash-and-burn-landbouw en overbegrazing belemmeren de goede regeneratie van de baobab.
WWF’s werk op het gebied van duurzame landbouw omvat onder meer het creëren van financiële prikkels, die het behoud van de biodiversiteit kunnen helpen bevorderen op plaatsen waar baobabbomen groeien.
Hoewel de baobab zelf iconisch is, zijn er een paar die zelfs nog geliefder zijn dan de meeste.
Kondanamwali, Zambia
Deze bijzonder grote baobab komt voor in Zambia’s Kafue Nationwide Park staat bekend als ‘de growth die meisjes eet’. Volgens de plaatselijke legende werd Kondanamwali verliefd op vier mooie vrouwen, die besloten dat ze allemaal een menselijke echtgenoot wilden. De growth werd jaloers, dus opende hij zijn stam en trok de vrouwen naar binnen, waar ze naar verluidt tot op de dag van vandaag blijven.
De Avenue van de Baobabs, Madagaskar
Meer dan twintig torenhoge baobabs staan langs een 250 meter hoge zandstrook in de Morondava in het westen van Madagaskar. In 2007 werd het de eerste van het land “Natuurmonument.”
© Justin Jin / WWF Frankrijk
Sagole Baobab, Zuid-Afrika
Zuid-Afrika’s De sterkste baobab bevindt zich binnenin Limpopo, de meest noordelijke provincie van het land, en is herkenbaar aan zijn gigantische stam en knoestige takken. Hoewel onderzoekers de growth op ongeveer 1200 jaar oud met koolstof dateerden, denken veel bewoners dat de leeftijd ruim twee keer zo oud is. Het is de thuisbasis van een broedkolonie van gevlekte stekelstaarten, een soort vogel die het meest voorkomt langs de kust van West-Afrika.