Het Israëlische leger is begonnen met het injecteren van “high-flow” zeewater in door Hamas gebouwde tunnels onder de Gazastrook als onderdeel van zijn poging om “de terroristische infrastructuur te neutraliseren”.

Op 30 januari heeft het Israëlische leger (IDF) bevestigd dat het plan om tunnels onder de Gazastrook onder water te zetten, een strategie waarover al sinds december geruchten gaan, op een aantal niet nader genoemde locaties wordt uitgevoerd. De verklaring van de IDF voegde eraan toe dat de stap een “belangrijke technische en technologische doorbraak” was en dat locaties zo werden gekozen dat “het grondwater in het gebied niet in gevaar zou komen”.

Sommige wateronderzoekers waarschuwen echter dat het overstromen van tunnels met zeewater een verwoestend impact zou kunnen hebben op de toch al schaarse zoetwatervoorziening van Gaza en gebouwen zou kunnen destabiliseren. Er bestaat ook bezorgdheid dat het overstromen van de tunnels veel van de ongeveer 130 overgebleven Israëlische gijzelaars in gevaar zou kunnen brengen die door Hamas zijn ontvoerd tijdens de aanvallen van 7 oktober 2023. De locaties van de gijzelaars zijn nog steeds onbekend. Maar één onderzoeker Natuur sprak, zegt dat hij vermoedt dat de influence van de overstromingen beperkt zal zijn, omdat de watervoerende laag van Gaza al vervuild is door zeewater.

De tunnels zijn een ‘spinnenweb’ van vochtige doorgangen die in zandgrond zijn gegraven, vertelde voormalig gijzelaar Yocheved Lifshitz aan de media nadat ze afgelopen oktober werd vrijgelaten. Eén tunnel is volgens het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken 50 meter diep, en sommige hebben meerdere ingangsschachten en zijn versterkt met beton en voorzien van stroomkabels en leidingen. De tunnels worden waarschijnlijk gebruikt om wapens op te slaan, maar ook om gijzelaars gevangen te houden. Ze strekken zich uit tot bijna elke hoek van de drukke en verwoeste Gazastrook van 363 vierkante kilometer.

Grootste zorg

Een van de grootste zorgen is dat zeewater dat wordt gebruikt om de tunnels onder water te zetten, een belangrijke watervoerende laag aan de kust zal vervuilen, die tussen Gaza, Egypte en Israël ligt en bijna 80% van het water in Gaza levert.

Mark Zeitoun, wateringenieur en directeur-generaal van de Geneva Water Hub in Zwitserland, zegt dat Gaza’s belangrijkste drinkwaterbron vervuild is. “Als je zout water in een zoetwaterbron giet, is het vervuilend, vervuilend en vergiftigend”, zegt hij.

Er is een mogelijkheid dat het zeewater, zodra het in de tunnels wordt gepompt, er gewoon uit zal lekken, voegt Zeitoun toe. ‘Als je gewoon probeert de tunnels met water te vullen, neem ik aan dat ze niet goed genoeg zijn afgedicht om water huge te houden. Het water zou wegvloeien en in de watervoerende laag terechtkomen”, zegt hij.

Geograaf Ahmed Ra’fats Ghodieh, verbonden aan de An-Najah Nationale Universiteit in Nablus op de Westelijke Jordaanoever, is het ermee eens dat de watervoerende laag waarschijnlijk onherstelbaar vervuild zal raken met zout water.

“Als ze deze tunnels onder water zetten, zal het zeewater de geologische lagen binnendringen, richting de aquifer”, zegt Ghodieh. “Dergelijke actie zal ernstige gevolgen hebben voor alle aspecten van het leven in Gaza – voor de landbouw, voor de bodem, voor de infrastructuur.” Ghodieh voegt eraan toe dat het zeewater zinkgaten kan veroorzaken die de fundamenten van gebouwen kunnen destabiliseren.

Maar hydroloog Noam Weisbrod, decaan van het Jacob Blaustein Institute for Desert Analysis aan de Israëlische Ben-Gurion Universiteit van de Negev, zegt dat degenen die bezorgd zijn dat de gehele watervoerende laag aan de kust onherstelbaar vervuild zal zijn, waarschijnlijk de gevolgen van de overstroming overschatten. “Ik ben er niet zeker van dat het milieurisico zo extreem is als mensen willen geloven”, zegt hij. De influence van overstromingen zou verschillen afhankelijk van waar de getroffen tunnels zich bevinden, voegt hij eraan toe.

Het waterpeil van de watervoerende laag aan de kust van Gaza varieert van ongeveer 60 meter onder het oppervlak in het oosten tot slechts een paar meter diep nabij de kustlijn, volgens een onderzoek uit 2020, gepubliceerd in het tijdschrift Water¹. Er wordt meer water uit de watervoerende laag gehaald dan op natuurlijke wijze kan worden vervangen door zoet water, en als gevolg daarvan wordt de watervoerende laag al geïnfiltreerd door zeewater.

De redenering van Weisbrod houdt rekening met het feit dat in gebieden dicht bij de kust het water in de aquifer al zout is. Bovendien, zegt hij, “zijn grote delen van het aquiferwater al vervuild door ongereguleerde rioleringen, meststoffen en meer”.

Weisbrod zegt ook dat het plan van Israël een beperkte influence zou kunnen hebben. Het tunnelnetwerk “is niet één groot metroplan zoals in New York of Londen”, legt hij uit. “Het is niet één groot ding dat allemaal met elkaar verbonden is. Je zult dus veel moeite doen en uiteindelijk zul je iets heel beperkts overstromen. Dus misschien is het het niet waard.”

De watercrisis in Gaza

Het debat over de tunnels benadrukt een probleem dat al bestond voordat de overstromingen begonnen: schoon water is schaars in Gaza, ongeacht de mate waarin de watervoerende laag vervuild is door het oppompen van zeewater. In 2020 schatten agentschappen van de Verenigde Naties dat 10% van de bevolking toegang hadden tot veilig drinkwater.

Een deel van het water wordt door Israël en Egypte aangevoerd. In 2017 werd in Gaza een door de Europese Unie gefinancierde zeewaterontziltingsinstallatie ter waarde van 10 miljoen euro geopend, maar deze kan vermoedelijk niet functioneren zonder elektriciteitsvoorziening. Vóór de oorlog kwam ongeveer de helft van de elektriciteit in Gaza uit Israël, maar in oktober sloot de Israëlische regering de levering af.

Bijna 1,9 miljoen mensen zijn door de oorlog ontheemd geraakt, van wie velen in tenten of op straat leven in de zuidelijke stad Rafah in Gaza. Na de stortregens in januari verzamelen velen drinkwater in borden en emmers, zegt Ghodieh. Anderen kopen water uit tankwagens – water van lage kwaliteit uit de watervoerende laag die door particuliere bedrijven is ontzilt – zegt David Lehrer, directeur van het Middle for Utilized Environmental Diplomacy van het Arava Institute for Environmental Research in de Arava Valley, Israël.

Wanneer de oorlog voorbij is, moeten Israël en Gaza plannen gaan maken voor een betere watertoekomst, zegt Lehrer. In 2023 installeerde het Arava Instituut, through een partnerschap met het Israëlische bedrijf Watergen, de Palestijnse niet-gouvernementele organisatie Damur for Group Improvement en het Israëlische Civiel Bestuur, vijf atmosferische watergeneratoren op zonne-energie in gemeentelijke gezondheidszorgcentra in Gaza. Volgens het Arava Instituut kunnen deze zo’n 900 liter schoon drinkwater per dag genereren door vocht op te vangen, te condenseren en te filteren.

Dit initiatief, en andere tussentijdse maatregelen zoals off-grid afvalwaterzuivering, zegt Lehrer, zullen “een sprankje hoop geven dat de situatie uiteindelijk zal verbeteren”.