De feestdagen kunnen een tijd zijn van feesten, evenementen, diners, uitjes, bijeenkomsten, geïmproviseerde ontmoetingen – en spanning. Is het echt een verplichting om ja te zeggen op elke uitnodiging? Betekent het niet verschijnen op het jaarlijkse lelijke-truienfeestje van tante Tillie dit keer een everlasting verbod? Het afwijzen van sommige van die uitnodigingen die ongeduldig op een RSVP wachten, kan als een risico aanvoelen.

Maar wacht! Het afwijzen van een uitnodiging heeft niet noodzakelijkerwijs de harde gevolgen waar vaak voor wordt gevreesd (vooral in deze tijd van het jaar). Een groep onderzoekers onder leiding van psycholoog en assistent-professor Julian Givi van de West Virginia College liet proefpersonen een reeks experimenten uitvoeren om te zien of de reactie van een gastheer op een afgewezen uitnodiging werkelijk zo verschrikkelijk zou zijn als de genodigde vreesde. In de experimenten werden degenen die uitnodigingen weigerden niet schuldig bevonden of op de zwarte lijst gezet door de uitnodigers. Het bleek dat de gastheren niet zo van streek waren als de genodigden dachten dat ze zouden zijn als iemand niet aanwezig kon zijn.

“Genodigden hebben overdreven zorgen over de mate waarin de weigering de uitnodiger boos zal maken, een signaal zal geven dat de genodigde niet om de uitnodiger geeft, het onwaarschijnlijk zal maken dat de uitnodiger in de toekomst nog een uitnodiging zal aanbieden, enzovoort”, aldus de onderzoekers in een studie uitgegeven door de American Psychological Affiliation.

Je bent uitgenodigd… wat nu?

Waarom zijn we zo nerveus dat het weigeren van uitnodigingen ons sociale leven zal vernietigen? Het lijkt alsof we niets om de gastheer geven, is een voor de hand liggende reden. Het onderzoeksteam denkt ook dat hier een aanvullende verklaring achter zit: we overdrijven mentaal hoezeer de uitnodiger zich concentreert op de afwijzing, en onderschatten hoezeer ze nadenken over wat er in ons hoofd en in ons leven omgaat. Dit doet ons geloven dat de uitnodiger op geen enkele manier begrip zal hebben voor welk excuus dan ook.

Al deze zorgen zorgen ervoor dat we onszelf vaak met tegenzin naar een vakantiefilm of een diner of dat beruchte lelijke truienfeestje slepen, en ja zeggen tegen elke uitnodiging, zelfs als dit uiteindelijk leidt tot een burn-out tijdens de vakantie.

Om te bepalen of onze angsten terecht zijn, concentreerden de psychologen die het onderzoek uitvoerden zich op drie dingen. De eerste was het afwijzen van uitnodigingen voor leuke sociale activiteiten, zoals schaatsen in het park. De tweede focus was in hoeverre de genodigden de verwachte gevolgen van een afname overdreven. Ten slotte lag de derde focus op hoe genodigden ook overdreven hoeveel hosts werden beïnvloed door de afwijzing zelf, in tegenstelling tot de redenen die de genodigde gaf voor het afwijzen van de uitnodiging.

De present (of het feest, of wat dan ook) moet doorgaan

Er waren in totaal vijf experimenten waarin werd beoordeeld of iemand die een uitnodiging afsloeg zich daar meer zorgen over maakte dan hij zou moeten hebben. In deze experimenten waren genodigden de proefpersonen die een uitnodiging moesten afwijzen, terwijl gastheren de proefpersonen waren die moesten reageren op een afgewezen uitnodiging.

Bij het eerste experiment dachten proefpersonen dat een hypothetische vriend ze had uitgevonden voor een museumtentoonstelling, maar ze wezen de uitnodiging af. Vervolgens moest de genodigde de mogelijke negatieve gevolgen van nee-zeggen beschrijven. Andere proefpersonen in dit experiment moesten zich voorstellen dat zij degene waren die de vriend had uitgenodigd die hen had afgewezen, en vervolgens moesten rapporteren hoe zij zich zouden voelen.

De meeste mensen die dachten dat zij de genodigden waren, overschatten de reactie van de gastheer.

Genodigden voorspelden dat een afgewezen gastheer woede en teleurstelling zou ervaren, en gingen ervan uit dat de genodigde niet genoeg om de gastheer gaf. Op lange termijn verwachtten ze ook dat hun relatie met de gastheer beschadigd zou raken. Ze waren er niet bepaald bezorgd over dat ze niet zouden worden uitgenodigd voor toekomstige evenementen of dat hosts wraak zouden nemen door ze af te wijzen als ze uitnodigingen zouden uitgeven.

De vier resterende experimenten veranderden de omstandigheden enigszins en maten dezelfde potentiële gevolgen, waardoor vergelijkbare resultaten werden verkregen. Bij het tweede experiment werden gastheren en genodigden gebruikt die in het echte leven koppels waren, en die elkaar daadwerkelijke uitnodigingen en afwijzingen gaven in plaats van ze zich alleen maar voor te stellen. De genodigden overschatten opnieuw hoe negatief de reacties van de gastheren zouden zijn. In het derde experiment werd externe waarnemers gevraagd een samenvatting van de uitnodiging en afwijzing te lezen en vervolgens de reacties van de gastheer te voorspellen. Opnieuw dachten de waarnemers dat de genodigden veel negatiever zouden reageren dan ze in werkelijkheid deden.

In het vierde experiment was de inzet hoger omdat de proefpersonen werd verteld zich het uitnodigings- en afwijzingsscenario voor te stellen waarbij een echte vriend betrokken was, ook al was deze niet aanwezig bij het experiment. Genodigden moesten voorspellen hoe negatief de reactie van hun vriend op hun reactie zou zijn, en ook de mening van hun vriend over waarom hij/zij zou hebben geweigerd. Degenen die de uitnodiging deden, moesten hun reacties op een afwijzing beschrijven en de verwachtingen van hun vriend voorspellen over hoe hij zou reageren. Genodigden hadden de neiging om meer negatieve reacties te voorspellen dan gastheren.

Ten slotte liet het vijfde experiment de proefpersonen ook individueel werken, waarbij ze zichzelf deze keer in de plaats van zowel de gastheer als de genodigde stelden. Ze moesten een afwijzingsscenario voor een uitnodiging lezen en erop reageren vanuit het perspectief van beide rollen, waarbij de volgorde waarin ze gastheer en genodigde behandelden willekeurig was. Degenen die de rol van gastheer op zich namen, realiseerden zich eerst dat gastheren zich meestal inleven in de redenen waarom iemand niet aanwezig kan zijn, waardoor het onwaarschijnlijk is dat ze zeer negatieve reacties zullen voorspellen op een afgewezen uitnodiging als ze later worden gevraagd.

Overschatting

Ondanks hun verschillen wijzen deze experimenten allemaal in een vergelijkbare richting. “In overeenstemming met onze theorievorming hadden genodigden de neiging de negatieve gevolgen van de afname van de uitnodigingen te overschatten”, aldus de onderzoekers. gezegd in dezelfde studie.

Kennelijk zal tante Tilly niet erg teleurgesteld zijn als haar favoriete nichtje of neefje dit jaar niet op haar lelijke truienfeestje kan komen; sommige evenementen worden nu eenmaal op bijzonder ongelegen tijdstippen gepland. Dit onderzoek heeft echter niet de gevolgen getest van afnemende uitnodigingen voor belangrijkere, maar minder frequente evenementen, zoals bruiloften en babyborrels. Op foundation van de resultaten voor kleinere evenementen is het waarschijnlijk dat de gedachte om zo’n uitnodiging af te wijzen tot nog meer angst zal leiden. De hamvraag is of de gastheren minder begripvol zullen zijn voor grote evenementen.

Givi en zijn staff merken nog steeds dat het accepteren van uitnodigingen positieve effecten kan hebben. Mensen hebben er baat bij om in de buurt van andere mensen te zijn, en isolatie kan schadelijk zijn. Toch moeten we niet vergeten dat te veel van het goede ook te veel kan zijn: iedereen heeft tijd nodig om op te laden. Zelfs met het zware gevoel van verplichting dat gepaard gaat met ergens uitgenodigd worden, zal het afwijzen van een of twee uitnodigingen waarschijnlijk geen vakantie-apocalyps veroorzaken, tenzij je tante een uitzondering is.

Tijdschrift voor persoonlijkheid en sociale psychologie, 2023. DOI: 10.1037/pspi0000443.supp