Yacouba Sawadogo, een boer die in Burkina Faso bekend staat als ‘de man die de woestijn versloeg’ omdat hij een revolutie teweegbracht in de landbouwmethoden en een 75 hectare groot bos op dor land had aangelegd, stierf op 3 december in Ouahigouya, een noordelijke provinciehoofdstad van dat West-Afrikaanse land. . Hij was 77.

Zijn dood, in een ziekenhuis na een langdurige ziekte, werd bevestigd door zijn zoon Loukmane Sawadogo.

De heer Sawadogo, een magere, zwijgzame man die nooit heeft leren lezen of schrijven, werd door een held verwelkomd toen hij in 2018 terugkeerde naar het door land omgeven Burkina Faso, nadat hij in Stockholm de Proper Livelihood-prijs had gewonnen, die in 1980 werd ingesteld ter ere van sociale en milieuactivisten. Een menigte begroette hem op het vliegveld van Ouagadougou, de hoofdstad van het land, en hij werd destijds ontvangen door de president van het land.

Jaren eerder hadden dorpsgenoten in zijn dorre, winderige land in het noorden hem voor gek verklaard omdat hij een eenvoudige verbetering had doorgevoerd in een eeuwenoude techniek voor waterbehoud. Maar de heer Sawadogo lachte het laatst: het bos dat hij creëerde, met meer dan zestig soorten bomen en struiken, kende geen gelijke in de Sahel, het halfwoestijngebied dat zich uitstrekt over het bovenste derde deel van Afrika, zeiden bosbouwexperts.

De opmars van de Sahara, aangewakkerd door tientallen jaren van willekeurig kappen van bomen en nu de klimaatverandering, met verminderde regenval, vormt een grote bedreiging voor een toch al kwetsbare regio. Grote stukken land zijn ontdaan van bomen, van de Golf van Guinee tot aan de woestijn.

Tegen het einde van zijn leven werd de heer Sawadogo erkend als een van de weinigen die met succes had teruggedrongen. Boeren die zijn technieken gebruiken, hebben hun graanopbrengsten meer dan verdrievoudigd, in een gebied waar de landbouw afhankelijk is van schaarse regen. Burkina Faso, het 22e armste land ter wereld, heeft een gemiddelde levensverwachting van minder dan 63 jaar.

Chris Riej, een Nederlandse geograaf en senior fellow van het World Sources Institute in Washington, zei in een telefonisch interview over de heer Sawadogo: “Hij heeft in zijn eentje meer affect gehad op bodem- en waterbehoud dan alle consultants samen.” Hij voegde eraan toe: “Hij slaagde erin om uit het niets een bos te bouwen, een bos van 30 hectare met de grootste biodiversiteit in de Sahel. Uiteindelijk werd hij een soort nationale held.”

De heer Sawadogo gained de United Nations Champions of the Earth-prijs in 2020. Luc Gnacadja, voormalig hoofd van het anti-woestijnvormingsprogramma van de VN, zei in een interview vanuit het aangrenzende Benin: “Hij was uitzonderlijk. Een hele zone die woestijnachtig was geworden, werd getransformeerd.”

De heer Gnacadja nodigde de heer Sawadogo uit als hoofdspreker voor een conferentie op hoog niveau in Zwitserland. “Hij legde in alle nederigheid uit wat hij had gedaan,” zei hij, “en hij liet ons een erfenis na die aantoont dat degradatie van ecosystemen niet onvermijdelijk is.”

De heer Sawadogo had een bijna mystieke relatie met de bomen die hij tot stand bracht – de marula, de acacia, de Arabische gom, de woestijndadelboom – en behandelde ze ‘als mensen’, zei zijn neef Arouna Sawadogo in een interview vanuit Burkina Faso. Toen brandstichters, jaloers op het succes van de heer Sawadogo, zijn bos in de jaren 2000 verschillende keren in model staken, zei de neef: de heer Sawadogo was ‘een oude man met een droevig gezicht; hij bleef een aantal dagen in de as.”

Maar hij kwam altijd terug en zei tegen zijn zoon Loukmane, een van zijn 27 kinderen bij drie vrouwen: ‘Zelfs als ik nog een beetje kracht over heb, zelfs voor één minuut, als er een increase moet worden geplant, zal ik dat doen. ”

Het duurde jaren van ontberingen – droogte, hongersnood en wisselende politieke winden in een land waar sterke mannen, heersers elkaar afwisselen through staatsgrepen – voordat de heer Sawadogo zijn transformatie van verdachte buitenstaander tot gerespecteerde figuur kon bewerkstelligen, waar boeren in de hele Sahel naar op zoek waren. zijn raadsman.

‘Sommige mensen doen gewoon wat ze willen met onze bossen’, zei de heer Sawadogo in een movie over hem uit 2010: ‘De man die de woestijn tegenhield”, van de Britse producer en regisseur Mark Dodd. “Als je serieus bent en met werk begint dat anderen niet waarderen, dan behandelen ze je als een gek.”

Hij herinnerde zich: ‘Mensen wilden niet eens met mij praten. Ze zeiden dat ik een gek was.”

De ketterij van de heer Sawadogo draaide om het transformeren van de praktijk van wat lokale boeren zaï noemden: het graven van kleine kuilen om kostbaar regenwater op te vangen. Deze boeren wachtten doorgaans tot het start van het regenseizoen, aan het start van de zomer, met het graven van de zaï.

Maar meneer Sawadogo begon al lang daarvoor, toen de aarde kurkdroog was. En hij groef de kuilen breder en dieper. Hij legde mest en stenen op de bodem ervan. Hij maakte gebruik van termieten om het land te helpen ontwrichten. In de mest zaten zaden. Toen de regen kwam, hielpen de rotsen het water huge te houden, en het water veranderde de zaden in zaailingen, die hij verzorgde. Na de regenval bleef de grond enkele weken vochtig.

“De resultaten waren opvallend; de bodem verbeterde samen met zijn oogstopbrengst”, aldus de VN bij de bekendmaking van zijn onderscheiding. “Hij was in staat om bomen te laten groeien in de dorre grond.”

De heer Sawadogo hielp uiteindelijk het proces door zelf bomen te planten. Bomen beschermden gewassen tegen de wind.

“Zodra ik begreep hoe belangrijk bomen waren, ging ik aan de slag met het planten van het bos”, zei hij in de movie. De heer Reij van het World Sources Institute zei: “Voor hem werden de bomen belangrijker dan de granen.”

Yacouba Sawadogo werd geboren op 1 januari 1946 in Gourga, een dorp ongeveer 180 kilometer ten noorden van Ouagadougou, als zoon van Adama Sawadogo, een boer, en Fatimata Bilem. Toen hij nog heel jong was, stuurden zijn ouders hem naar een koranschool in Mali, waar, zo herinnerde hij zich in de movie, de leider van de college hem vertelde dat hij voorbestemd was voor grote dingen.

Toen hij als tiener naar huis terugkeerde, opende hij een kraam met motorfietsonderdelen op de markt in Ouahigouya, de provinciehoofdstad. Het was succesvol, waardoor hij geld opzij kon zetten. Maar hij was rusteloos en verlangde ernaar terug te keren naar het land, vertelde hij later aan interviewers. Wat hem tegenwerkte was de dreigende droogte die de Sahel verwoestte vanaf het midden van de jaren zeventig, toen hij de markt verliet, tot halverwege de jaren tachtig.

De regenval daalde met 30 procent. Hele dorpen werden verlaten omdat boeren hun gezinnen niet meer konden voeden. “Het was een beetje een milieuramp”, zei de heer Reij. Het werd pressing om de weinige regenval die er was te behouden en productief te gebruiken. Meneer Sawadogo begon te experimenteren.

De verbeterde zaï – hij deed ook gierstzaden in de kuilen – leidde tot een verdrievoudiging van zijn graanopbrengst, waardoor hij zijn gezin drie jaar lang kon voeden, vertelde hij aan iemand. interviewer in 2011.

In de jaren negentig kwamen zowel onderzoekers als boeren zijn methoden bestuderen; Niger alleen al stuurde dertien boeren. Roem voor de heer Sawadogo en reizen naar het buitenland volgden. Hij nam deel aan een COP-conferentie van de Verenigde Naties over klimaatverandering en getuigde voor congrespersoneel in Washington.

“Hij leek een beetje op de bomen die hij wilde beschermen, eenvoudig en toegankelijk”, zei Luc Damiba, honingproducent en filmfestivaldirecteur in Burkina Faso, in een interview.

Na de laatste model heeft de regering, op aandringen van Burkina-burgers, een hek om het bos van de heer Sawadogo gebouwd, zei de heer Reij.

Naast zijn zoon Loukmane laat de heer Sawadogo zijn drie vrouwen, Safiata, Khaddar Su en Raqueta, en zijn 26 andere kinderen achter.

“Hij slaagde erin middelen te vinden om de droogte het hoofd te bieden”, zei de heer Gnacadja. “Dat heet aanpassing.”

Hervé Taoko bijgedragen rapportage van Ouagadougou.